Open State Foundation logo met taggline 'open data, transparante samenleving'

Jaarverslag 2021

Grafelijk kasteel op het Binnenhof met laptop met OSF logo op de voorgrond

Introductie



Serv Wiemers, Directeur

Ondanks de coronacrisis creëerden we impact in 2021

Het afgelopen jaar kun je gerust een crisisjaar noemen. Natuurlijk was er de coronacrisis die toch ook weer in 2021 het normale leven op z’n kop zette. Maar er was ook een politieke crisis: vrijwel het hele jaar, vanaf 15 januari, hadden we geen missionair kabinet in Nederland. En dat had een reden. De toeslagenaffaire en de gesloten en onwaarachtige houding rondom de kabinetsformatie leidde tot afname van vertrouwen in politiek en bestuur, en tot de roep om een nieuwe bestuurscultuur. Een open en transparante overheid is harder nodig dan ooit.

Gelukkig wordt dit besef nu breed gedeeld. Net als het belang van digitalisering, getuige de nieuwe Commissie Digitale Zaken in de Tweede Kamer. En gelukkig is er de Open State Foundation. Wij zetten ons al bijna tien jaar in voor een (digitaal) open overheid. Dat is hard nodig. Want het besef is er zeker, maar zo’n nieuwe open bestuurscultuur is er nog niet zo snel. Daarvoor moesten wij ook weer in 2021 veel doen: developen, adviseren, bepleiten.

Ergens vind ik het een klein wonder dat we ondanks de coronacrisis, die met z’n lockdown contacten onderling binnen het team en contacten met maatschappelijke partners behoorlijke beperkte, toch heel veel hebben gedaan en bereikt in 2021. Onze impact was er niet minder om. We bereikten de voorpagina’s van kranten met onze inzet om de lobby in Nederland transparant te krijgen. We waren de opening van het NOS Journaal omdat we de verkiezingsuitslagen open maakten en fouten ontdekten. We zorgden voor toegankelijke verkiezingen door alle stembureaus en afgiftepunten in kaart te brengen. We motiveerden het Ministerie van BZK zich te bewegen richting open inkopen. We bouwden een datadashboard voor lokale journalisten en een online-atlas om de implementatie van het UBO-register met andere landen te kunnen vergelijken. We mobiliseerde met onze internationale partners meer dan 100 organisaties om de Europese Commissie vaart te laten maken met de Open Data Richtlijn. We twitterden actief, zorgden iedere maand voor een nieuwsbrief, schreven opinieartikelen en zaten af en toe in een panel.

Dat alles deden we op basis van een nieuwe strategie, met het motto Rebel & Partner. Die strategie hebben we begin 2021 geïntroduceerd en is in ieder geval tot en met 2023 onze leidraad. In de strategie hebben we onder andere afgesproken meer aandacht te geven aan communicatie, aan het beïnvloeden van de politiek-maatschappelijke agenda en aan acquisitie (donoren en fondsen). Want ook dat laatste is belangrijk; onze idealistische missie moet een solide financiële basis hebben. Het jaar 2021 was ook in die zin een goed jaar.

Kijk verder in meer detail wat we in 2021 hebben gedaan – en doe ook in 2022 met ons mee!

Serv Wiemers, Directeur

Met wie deden we dat?


Team Open State

Breyten Ernsting

developer

Slaat regelmatig bugs plat, vierde dit jaar zijn 10-jarig jubileum bij Open State.

Meest trots op: Het team!

Sicco van Sas

developer

Het geweten van Open State, probeert naast open data en open standaarden ook altijd iedereen aan meer open source te krijgen.

Meest trots op: We hebben met ons grotendeels nieuwe team op zowel niet-technisch als technisch vlak veel voor elkaar gekregen!

Tim Vos-Goedhart

projectleider

Netwerker, bruist van de ideeën, jaagt transparantie graag aan als luis in de pels.

Meest trots op: De invoering van de Wet open overheid heeft eindelijk een datum gekregen. Nu kunnen we bestuursorganen weer gericht gaan attenderen op de volgende stappen die ze moeten maken. De deadline van invoering helpt daarbij.

Jesse Renema

projectleider

Man van woorden en van daden, aanjager, verbinder, werd vader dit jaar van Ake.

Meest trots op: Het team, onze veerkracht en alle voortgang met open spending en inkoop.

Serv Wiemers

directeur

Wereldverbeteraar altijd op zoek naar de juiste balans tussen idealen en een gezonde financiële basis.

Meest trots op: De grote maatschappelijke impact die we hebben gecreëerd met ons werk - en de spirit binnen ons diverse en toch samenhangende team.

Rosa Juffer

projectmedewerker

Kan diep onderzoeken en ook op de voorpagina van de krant verschijnen.

Meest trots op: Open State heeft zichzelf goed en veel laten horen in de media, waardoor we op zowel open data als lobby transparantie hoger op de politieke agenda hebben gezet.

Bo Hijstek

projectmedewerker

Nieuw in het team, kan goed schrijven en snapt alles van kunstmatige intelligentie.

Meest trots op: Niemand verwacht dat er zo’n klein clubje achter die grote impact schuilt!

Sander Klerk

stagiair

Zoekt uit wat gebruikers willen en maakt het allemaal wat mooier voor hen.

Meest trots op: De hechte teamleden van Open State die echt passie hebben voor wat zij doen.

Lillian Oostrom

junior developer

De laatste teamaanwinst, houdt van coderen en van octopussen.

Meest trots op: Dat alles zo goed liep met WaarIsMijnStemlokaal.nl en de verkiezingen, en dat het team alles zo goed samen voor elkaar kreeg!

Tom Bolsius

projectleider

Politiek dier, maakte dit jaar de overstap naar onze vrienden van Follow the Money.

Bestuur

Ton Zijlstra is en blijft onze voorzitter. En ook Lisette Kalshoven, voormalig projectleider binnen Team Open State, was in 2021 bestuurslid. Anderen plekken wisselden in 2021: Noor Buur en Carlien Roodink maakten na vele jaren inzet voor Open State plaats voor Ruben Brave, internetpionier en sociaal ondernemer, en Kees Verhoeven, tot voor kort Kamerlid en nu adviseur digitale zaken.

En..

We werkten samen met vele fantastische partners, zoals binnen de Digitale 4: Waag, Bits of Freedom en Amnesty International, en ook met media, SETUP, onze donoren en vele anderen.

Facts & Figures

700.000 gebruikers van Waar is mijn stemlokaal

4.263 volgers op Twitter

2.398 overheidswebsites gecheckt op veiligheid (HTTPS)

65.000 briefstemmen niet meegeteld, ontdekten we met NOS

2 keer haalt Open State het 8 uur journaal van de NOS

2 keer haalt Open State voorpagina van landelijk dagbladen

5 keer haalt Open State een landelijke krant, maar niet de voorpagina

15 keer wordt Open State Foundation genoemd in Tweede Kamerstukken

4 servers draaien met onze websites en tools

127 soure code repositories op GitHub

2 Awards uitgereikt

Wat deden we in 2021



Op drie gebieden waren we in 2021 extra actief:

Open Verkiezingen

Open Financiën

Open Lobby

en meer..

Open Verkiezingen

Verkiezingen zijn het belangrijkste moment van een democratie. Op 17 maart 2021 vonden in Nederland de Tweede Kamerverkiezingen plaats. De democratie kan in onze ogen pas goed functioneren als de kiezer goed is geïnformeerd. Alle informatie rondom verkiezingen moet open zijn, zodat niet alleen de kiezer, maar ook journalisten en onderzoekers het proces kunnen controleren. Ook in 2021 viel op dit punt veel te verbeteren. Wij voerden vier projecten uit rondom de verkiezingen:

Programmavergelijker

Er zijn vele kieshulpen in nederland. de meesten werken met stellingen waar politieke partijen antwoord op geven. wat wij misten was een eerlijke tool zonder oordeel en zonder interpretaties om verkiezingsprogramma’s te vergelijken zoals ze zijn geschreven. zo maakten wij in sneltreinvaart een tool op basis van documentcloud om door programma’s te zoeken (allemaal tegelijkertijd).

Het Digitale Stembusakkoord

Samen met Waag, Bits of Freedom en Amnesty International hebben wij het initiatief genomen om digitale rechten op de politieke agenda te zetten bij de kamerverkiezingen. dat leidde tot een digitaliseringsdebat tussen kandidaat-kamerleden op 3 maart en ondertekening van het stembusakkoord door onder andere D66, GroenLinks, PvdA, SP, Partij voor de Dieren en Volt op 12 maart.

Waar is mijn stemlokaal

Dit is het centrale platform om het stembureau bij jou in de buurt snel te vinden. tijdens de tweede kamerverkiezingen 2021 hebben we de locaties, aangepaste openingstijden van alle 9.600 oude en nieuwe stemlokalen, drive-through’s, stem-tenten en afgiftepunten inzichtelijk gemaakt en als open data gepubliceerd. de website is in totaal 700.000 keer geraadpleegd. ondanks een pandemie, die toch een behoorlijke stem-drempel kan opwerpen, heeft mede door dit platform bijna tachtig procent van de achttienplussers zijn stem laten gelden.

lees het artikel over de impact in 2021.

Open Verkiezingsuitslagen

Met steun van het SIDN fonds konden wij dit jaar de verkiezingsuitslagen wederom ontsluiten. na een oproep aan alle gemeenten om hun resultaten ook aan ons te sturen, bleef er nog een flinke groep gemeenten over waar we handmatig de gegevens uit processen-verbaal moesten halen. samen met de partners in dit project, de volkskrant en pointer hebben we daarom een dag handmatig alle gegevens gescraped. bij dit proces hebben we niet alleen de verzamel-processenverbaal opgehaald maar ook zoveel mogelijk de processen-verbaal per stembureau. deze dataset (ook al was hij incompleet) hebben wij naast de uitslagen gepubliceerd. hieruit volgde een extra onderzoek samen met de NOS over het nieuwe fenomeen (in nederland) van het briefstemmen. de schokkende conclusie was dat er 65.000 briefstemmen terzijde waren gelegd, maar dat dit nergens gepubliceerd werd door een fout in de procedure van het tellen van de stemmen. het resulteerde in geschokte reacties van de minister van bzk en de voorzitter van de tweede kamer commissie voor het onderzoek van de geloofsbrieven die beiden bij de door hen uitgevoerde onderzoeken het hiaat van de 65.000 briefstemmen hadden gemist.

in cijfers: in dit project hebben wij met 22 journalisten samengewerkt en hebben we ruim 75 gigabyte aan data verzameld. we hebben met de publicaties over de uitslagen per stembureau ruim twee miljoen mensen bereikt en met het nieuws over de briefstemmen zelfs 3,5 miljoen!

Open Financiën

In een transparante maatschappij moeten de uitgaven van alle overheden goed inzichtelijk en controleerbaar zijn. Wij voerden vier projecten uit rondom overheidsfinanciën:

Open Inkoop

Samen met het ministerie van BZK zijn in 2021 de eerste stappen gezet richting transparante publieke inkoop. Met een gebruikersonderzoek hebben we de huidige problemen rondom toegang tot inkoopdata in Nederland in kaart gebracht en oplossingsrichtingen geformuleerd. Middels een beleidsreactie heeft het ministerie van BZK concrete toezeggingen gedaan in 2022 onze aanbevelingen rondom open inkopen te realiseren.

Open Spending

In 2021 hebben we lange termijn financiering gerealiseerd voor het platform OpenSpending.nl, het platform voor het vergelijken en inzien van alle huishoudboekjes van lokale overheden. Dit betekent dat we de komende jaren ons weer kunnen richten op het ontsluiten van financiële data op het gewenste detailniveau. Ook hebben wij in 2021 het initiatief Open Spending EU mede-opgericht. Met dit initiatief zetten wij ons samen met onder andere Access Info Europe en het Open Contracting Partnership in voor transparante EU uitgaven en inkomsten, subsidies, inkoop en coronaherstelfondsen.

Open KVK/UBO

In Europa en Nederland hebben we ons hard gemaakt voor het openbaar maken van het Handels- en UBO-register. Met de Open Data Richtlijn (2019) en de vijfde anti-witwasrichtlijn (2018) worden EU-lidstaten opgeroepen bedrijfsgegevens te publiceren als open data en verplicht tot het oprichten van een UBO-register. In werkelijkheid doen lidstaten, waaronder ook Nederland, te weinig om deze richtlijnen na te leven terwijl maatschappelijke, gratis en open toegang tot deze data veel maatschappelijke en economische waarde heeft. We hebben ons dit jaar specifiek ingezet om te pleiten voor meer transparantie: door een andere structuur van het Handels- en UBO-register - één die openbaar is - en waarin privégegevens van zelfstandigen alsnog beschermd kunnen worden.

Dit hebben we gedaan door onder andere een opiniestuk in de Volkskrant te plaatsen, een gezamenlijke position paper 'open bedrijvendata' in te dienen voor de internetconsultatie 'Datavisie Handelsregister' en op EU niveau te lobbyen rondom de Open Data Richtlijn. We maakten UBOAtlas.eu waar je de implementatie van de UBO-registers in alle EU-landen kunt bekijken. Ook hebben we in samenwerking met Access Info de actie opgezet om EU-instituties en lidstaten te bewegen tot het toegankelijk maken van alle Handels- en UBO-registers in de Europese Unie. Deze actie werd gesteund door 127 anti-corruptie en andere maatschappelijke organisaties. Ook spraken we met Kamerleden over dit onderwerp, met name Lisa van Ginneken (D66) en Queeny Rajkowski (VVD).

Open Poen

Dit platform voor de gemeente Amsterdam wordt door ons helaas niet verder ontwikkeld. Er kwam financiering vanuit het innovatiebudget van BZK, maar dit heeft niet geleid tot daadwerkelijke inbedding in de organisatie van de gemeente. Er zijn geen extra projecten openbaar gekomen. Wel positief is dat de Provincie Friesland aan is gesloten via het innovatiebudget; vooralsnog lijkt het voor de provincie beperkt te blijven tot een beperkt aantal projecten. De gedachte achter Open Poen is nog steeds om burgers real-time inzicht te geven in de verdeling en besteding van subsidies, zoals wijkbudgetten. Dit concept staat nu klaar om verder uitgewerkt te worden met nieuwe overheden.

Open Lobby

Een belangrijk onderwerp in 2021 was transparante lobby. Lobby op zich is positief, want het laat zien dat politici en beleidsmakers open staan voor signalen van buiten. Maar de toegang tot de macht moet dan wel transparant en evenwichtig zijn. We moeten kunnen weten wie bepaalde belangen op tafel legt bij bewindspersonen en andere bestuurders. En we moeten kunnen weten waar politici blijven na hun carrière in het publieke domein. Wie komen er weer terug in Den Haag, maar nu als lobbyist? Onder ons Open Lobby-programma voerden we twee projecten uit:

Open Lobby

Deze tool maakt het mogelijk om de agenda’s van bewindspersonen daadwerkelijk in het daglicht te zetten en de relatie tussen overheid en belangenbehartigers onder de loep te nemen. De online-tool visualiseert en maakt de geregistreerde agenda-afspraken doorzoekbaar. De zoekfunctie biedt iedereen de mogelijkheid om op specifieke bedrijven, organisaties, ministeries en bewindspersonen te zoeken.

Daarnaast vormde de tool de basis voor het onderzoek Who gets a seat at the table?, een analyse van de agenda’s van bewindspersonen tussen 2017-2021. Hieruit bleek dat de toegang tot bewindspersonen onevenredig is - bedrijven hebben meer toegang dan bijvoorbeeld ngo’s - en de Haagse lobby niet transparant: veel externe afspraken werden niet geregistreerd. Dit heeft geleid tot een voorpagina artikel in NRC, en ook een artikel in de Volkskrant. De tool werd in die maand maar liefst 3.000 keer geraadpleegd. Ook leidde dit herhaaldelijk tot Kamervragen en uiteindelijk een aangenomen motie. Ook ging Open State in gesprek met het ministerie van Algemene Zaken voor nieuw beleid rondom de registratie van agenda-afspraken.

Open Draaideur

Wij vervolgden ons pleidooi voor voor transparante lobby met een onderzoek naar de politieke draaideur. Politici (bewindspersonen, Kamerleden) komen na hun ambtsperiode weer terug in de politiek, maar nu als belangenbehartiger van een bedrijf, branche of specifieke groep. Om dit inzichtelijk te maken creëerden we een nieuwe tool: OpenDraaideur.nl. Hier kan iedereen zoeken naar politici die de afgelopen tien jaar zijn vertrokken en waar ze naartoe zijn gegaan. De tool is meer dan 4.200 keer geraadpleegd.

Uit een analyse in samenwerking met de Volkskrant bleek dat een derde van alle oud-Kamerleden na de ambtsperiode overstapt als belangenbehartiger naar bedrijfsleven, brancheorganisatie of lobbybureau. Dit diepte-onderzoek verscheen op de voorpagina van de Volkskrant. Daarnaast werd het onderzoek overgenomen door andere de NOS. Dit leidde tot ruime politieke aandacht voor het onderwerp, met onder andere een motie van Khadija Arib, die zorgde voor afschaffing van de zogenoemde ‘lobbypas’ voor oud-Kamerleden. Dit heeft bijgedragen aan een gelijke(re) vorm van toegang tot de politiek. De minister van BZK reageerde met een beleidsbrief, maar die was veel te slap, en dat maakten we onder andere duidelijk in een opinieartikel in de Volkskrant.

En meer..

Jodal

Na het maken van een Proof of Concept konden wij in 2021 met de steun van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek het Jodal-platform verder ontwikkelen en brengen tot de huidige Bèta-versie. We hebben ruim 250 lokale journalisten die zich hebben aangemeld voor een account en zo de lokale open data kunnen volgen. Groot nieuws daarbij was dat de noodzaak van ondersteuning van de lokale journalistiek voor een sterke democratie ook in het regeerakkoord staat. We hebben verder de eerste stappen gezet om het businessmodel te ontwikkelen waarmee Jodal over drie jaar op eigen benen voort kan bestaan. Er wordt ook het komend jaar veel werk verzet, nu met steun van het Gieskes-Strijbis Fonds.

Wet open overheid en Open Wob

Open State Foundation is al vele jaren voorstander van modernisering van de Wob, Wet openbaarheid van bestuur. We ondersteunen daarom de invoering van de Wet open overheid die de Wob moet vervangen. Transparantie en actieve openbaarmaking zijn belangrijke elementen uit de initiatiefwet Woo. In 2021 is eindelijk de Woo door zowel de Eerste als de Tweede Kamer aangenomen. Open State leidde een pleidooi van journalistieke organisaties om de Woo aan te nemen en zo transparant en effectief mogelijk te krijgen. Het instellen van een ombudsmanfunctie bij het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding is een belangrijke stap in de goede richting. Behalve directe contacten met Kamerleden en media, gaven we ook input aan de oprichting van het bureau dat het Adviescollege moet ondersteunen.

De werkgroep waarmee we samen aan het actiepunt Open Wob uit het Actieplan open overheid werkten, heeft in 2021 een semantische standaard opgeleverd en de eerste ontwerpen voor de technische standaard zijn gemaakt. Door de invoering van de Woo is de werkgroep even on-hold gezet. De aansluiting op PLOOI die voor ogen was, moet nog wachten op de uitwerking van de nieuwe koers van PLOOI. Zodra dat duidelijk is, hopen we verdere stappen te kunnen zetten.

1848

Open State Foundation is voor een deel eigenaar van 1848, de online monitor voor alle ontwikkelingen in de Nederlandse politiek. Onze developers hebben in 2021 weer veel nieuwe features ontwikkeld en het platform beheerd en geoptimaliseerd.

Open Data Design Toolkit

In 2021 hebben wij samen met Studio Tast de Open Data Design Kit (ODDK) ontwikkeld. Dit is een open source toolkit voor het ontwerpen en bouwen van gebruiksvriendelijke open data-platforms. De ODDK kan zowel door ontwerpers als door ontwikkelaars gebruikt worden. Ontwerpers kunnen er handvatten vinden om hun datagedreven ontwerp mee vorm te geven, dat ontwikkelaars weer in staat stelt om het effectief te kunnen bouwen. De kit is beschikbaar voor iedereen die met open data wil werken.

Open Defensie

Om een beter beeld te krijgen van burgerleed dat veroorzaakt wordt door onze militaire inzet in conflictgebieden is een verbetering nodig van de informatiepositie van Nederland. Zonder duidelijke informatie is het niet mogelijk om goed aan controle en evaluatie te doen. En uiteindelijk is het doel uiteraard om burgerleed zoveel mogelijk te voorkomen. Samen met PAX, Airwars, Amnesty Nederland en het onderzoeksprogramma IRW van de UU, hebben we na vele sessies met operationeel personeel en burgerlijke staf van het Ministerie van Defensie een aantal aanbevelingen gedaan. Op basis daarvan heeft Defensie haar inzet op transparantie verwoord. In 2022 gaan deze aanbevelingen in een brief naar de Tweede Kamer.

Wij danken OSIFE voor de steun de afgelopen jaren aan dit project. Omdat het proces nog verder gaat zijn we nog op zoek naar financiers om vervolggesprekken en een vervolg-lobby te steunen.

SETUP en Open State Tech Awards

Een van de meest spectaculaire hoogtepunten van 2021 was toch wel het uitreiken van twee awards tijdens onze eigen awardshow. Samen met SETUP organiseerden wij de SOS-Tech Awards vanuit de bibliotheek in Utrecht. Hier deelden wij de Black Box Award en de Glass Box Award uit voor respectievelijk de minst transparante en de meest transparante overheidsorganisatie. De genomineerden werden beoordeeld door een jury vol zwaargewichten onder leiding van voormalig Nationaal Ombudsman en lid van de Europese Rekenkamer, Alex Brenninkmeijer.

De winnaars waren:

  • Voor de Black Box Award het Ministerie van LNV vanwege het slechtste openen van agenda’s van de bewindspersonen van alle ministeries.
  • De Glass Box Award ging naar het RIVM voor het openen van de AERIUS resultaten en rekenmethodes op een daadwerkelijk open wijze.
Maar deze paragraaf vertelt niet het hele verhaal, dus je kunt de show terugkijken!

En natuurlijk

Heel veel dank

aan iedereen met wie we in 2021 hebben samengewerkt. Speciaal aan onze donateurs, vrijwilligers, fondsen, nieuwsbrieflezers en gebruikers van onze tools.

Lees ook het financieel verslag 2021, het beleidsplan 2021-2023 of de documenten van eerdere jaren.

En dat was Open State in 2021!

Dank voor het lezen! Om ook in 2022 succesvol te kunnen zijn hebben we meer donateurs nodig. Help jij ons met een maandelijkse of eenmalige gift? We waarderen je steun enorm en zetten deze vol in voor een digitaal transparanter Nederland!

Doneer aan Open State Foundation

Help ons nieuwe vrienden en supporters te vinden

Deel ons jaarverslag met iemand die Open State Foundation nog niet kent!

Post Tweet Share

Blijf op de hoogte

🗞️ Meld je aan voor onze maandelijkse nieuwsbrief.

Doe mee